Przyczyny

Oznakami menopauzy są: zaprzestanie pracy jajników, pogorszenie działania gruczołów nadnerczy i  zmiany wydzielania hormonu wzrostu. Prowadzi to do znacznych zaburzeń endokrynologicznych. Ze uwagi na to, że odpowiednie receptory hormonalne są wszechobecne, może to mieć poważne skutki, wpływając w znacznym stopniu na skórę i błonę śluzową. Przykładowo, uznaje się, że praca fibroblastów zależy od poziomu estrogenu, ale pewien wpływ mają również androgeny, progesteron, hormon wzrostu i hormon IGF-1 [Makrantonaki et al., 2010]. W okresie okołomenopauzalnym spada ilość syntetyzowanego kolagenu typu 1, natomiast rośnie poziom kolagenu typu 3. Jednakże, uważa się, że ogólnie utrata kolagenu wynosi 1% rocznie [Brincat et al. 1987]. Jednocześnie następuje spadek wytwarzania elastyny, co prowadzi do stopniowego zaniku skóry właściwej oraz spłaszczenia granicy skórno- -naskórkowej.

Makroskopowe objawy to:

• Inwolucja łechtaczki (niewrażliwość łechtaczki na stymulację w czasie aktu seksualnego).

• Pogorszenie wrodzonych dysmorfologii lub inwolucja i/lub konglutynacja warg sromowych mniejszych.

• Zanik warg sromowych większych – zmniejszenie ich objętości oraz ścieńczenie błony wejścia pochwy.

• Zanik (ścieńczenie) błony śluzowej prowadzi do powstania swędzenia, dyskomfortu, vulvodyni (ogólnego bólu sromu), dyspareuni (bólu w trakcie stosunków seksualnych) i  zwiększonego ryzyka infekcji [Pelegrino R. Bartoletti GA2008].

1.1. Zanik warg sromowych większych

Istotą tego zespołu klinicznego jest zanik podściółki tłuszczowej warg sromowych większych (tzw. lipodystrofia) oraz ogólny proces zanikowy w obrębie skóry i tkanek. Lipodystrofia może wystąpić wcześnie – od około 35 do 40 roku życia (w wyniku uwarunkowań związanych z budową ciała, wczesnej menopauzy, stylu życia itp.) lub (częściej) w  okresie pomenopauzalnym – może być wyrazem późnej manifestacji, którego cechą charakterystyczną jest rzeczywisty zanik warg sromowych większych.

W obu przypadkach następuje utrata tkanki warg sromowych, co powoduje, że stają się one niezdolne do wykonywania swoich funkcji fizjologicznych (ochrona okolic sromu i wejścia pochwy). Z estetycznego punktu widzenia prezentują sie one jako pomarszczone i postarzałe. Ten zespół kliniczny jest źródłem dolegliwości psychofizycznych i dyskomfortu w życiu codziennym, wynikających z obniżenia ochrony sromu, ochrony i  utraty zwykłego dobrego samopoczucia [Fasola E., Bernabei G. 2009] [Fasola E. et al., 2010] [McGregor JC. 2008].

1.2. Zanik sromu i pochwy (suchość)

Podobnie jak w  przypadku tkanek pozostałych błon śluzowych, struktura błony śluzowej narządów płciowych różni się od struktury skóry. Jej wierzchnia warstwa nie jest zrogowaciała, a  zróżnicowanie warstw wewnętrznych jest niedostrzegalne. Brak wyraźnie zaznaczonych warstw, jak ma to miejsce w przypadku skóry [Farage et al., 2011]. W ścianach pochwy brak jest gruczołów. Tradycyjnie uważa się, że śluz nawilżający pochwę powstaje w szyjce macicy, gruczołach Skenego lub w gruczołach Bartholina (przy czym funkcja tych ostatnich jest obecnie przedmiotem dyskusji w literaturze). W  komórkach wyściółki znajdują się duże ilości glikogenu (zmagazynowanej skrobi zwierzęcej). Bakterie wewnątrz pochwy fermentują glikogen, czego wynikiem jest powstawanie kwasu mlekowego. Działanie kwasu mlekowego sprawia, że powierzchnia wyściółki ma odczyn lekko kwaśny, co stanowi ochronę przed mikroorganizmami chorobotwórczymi przedostającymi się przez otwór pochwy.

Suchość i  zanik pochwy i/lub sromu może wystąpić u kobiet w każdym wieku jako dolegliwość o podłożu jatrogennym (np. w następstwie przyjmowania tamoksifenu, izotretynoiny, trójpierścieniowych leków antydepresyjnych, leków przeciwpsychotycznych lub menopauzy będącej następstwem zabiegu chirurgicznego) lub jako objaw towarzyszący fizjologicznej menopauzie.

Wraz z wejściem w wiek okołomenopauzalny maleje poziom estrogenu, co wpływa na tkanki pochwy, zmniejszając stymulację troficzną. W  wyniku tego nabłonek pochwy staje się cienki i łamliwy; maleje ilość wydzieliny pochwy, spada nawilżenie i przepływ krwi, pH pochwy wzrasta, a sama pochwa staje się mniej rozciągliwa [Dennerstein et al, 2007]. Objawy obejmują podrażnienie, stałe uczucie dyskomfortu, swędzenie, dyspareunię, zwiększoną podatność na infekcje itp. Diagnoza kliniczna wskazuje na bardzo charakterystyczny blady wygląd zanikają- cej śluzówki pochwy i sromu, niekiedy w połączeniu z wybroczynami lub krwawieniem w przypadku kontaktu oraz utratą rozciągliwości, którym często towarzyszy zanik fałd pochwy.

Zanik pochwy jest częstym schorzeniem u  kobiet po menopauzie. Niedawne szacunki wskazują, że aż u 45% wszystkich kobiet po menopauzie wystąpiły objawy związane z zanikiem pochwy, a nasilenie większości objawów jest umiarkowane do wysokiego Odpowiednie leczenie może realnie eliminować i/lub zapobiegać powstawaniu objawów, umożliwiając odzyskanie dobrego samopoczucia.

Leczenie

2.1. Zanik warg sromowych większych 

W  przypadku zmniejszenia objętości warg sromowych (zanik umiarkowany) lub gdy wargi sromowe są niemal całkowicie płaskie (zanik ostry) są obecnie dostępne dwa rozwiązania: Autologiczny  przeszczep komórek tłuszczowych (lipofilling): leczenie ma charakter zabiegu jednodniowego, wymagającego znieczulenia lokoregionalnego w  celu pobrania tkanki tłuszczowej eksplantatu, a   także drugiego znieczulenia miejscowego w  celu wstrzyknięcia w miejscu implantacji. Objętość wstrzykniętej tkanki tłuszczowej zmniejsza się o 40 do 50% w ciągu kilku tygodni od wstrzyknięcia. Leczenie wymaga zatem wykonania kilku wstrzyknięć w celu uzyskania pożądanego rezultatu, czasami z zastosowaniem większej ilości tkanki, aby skorygować jej spodziewaną utratę.

Zabieg wstrzyknięcia kwasu hialuronowego, DESIRIAL® plus, to coraz atrakcyjniejsze rozwiązanie: ostateczny rezultat jest widoczny w pierwszym tygodniu po zabiegu. Wstrzyknięcie kwasu hialuronowego pozwala uniknąć komplikacji i zagrożeń związanych z wielokrotnymi zabiegami lipofillingu. Co więcej, zastosowanie cieńszych kaniul czyni ten zabieg mniej inwazyjnym. Skuteczność zabiegu przy użyciu tego produktu, podobnie jak w  przypadku lipofillingu twarzy, zależy od wiedzy i umiejętności lekarza oraz od wstrzykiwanych ilości, a także metabolizmu pacjentki. Jeden zastrzyk wystarcza na okres od około 6 miesięcy do 1 roku. Późniejsze powtórne zastrzyki rozszerzają i utrwalają długoterminowe działanie produktu.

2.2. Zanik sromu i pochwy

Zabiegi mogą być stosowane profilaktycznie i/lub leczniczo. Po przeprowadzeniu diagnozy różnicowej leczenie obejmuje przepisanie hipoalergicznych środków higieny bez zawartości detergentów i z fizjologicznym pH, środków zmiękczających skórę (do stosowania po umyciu) i nawilżających i/lub natłuszczających żeli itp.

Leczenie niehormonalne:

Nawilżające żele dopochwowe: produkty te zawierają glicerynę, glicerynę z oleju palmowego, wosk parafinowy i związki hydrofilowe. Mogą one wywołać pozytywne wahania wskaźnika dojrzałości pochwowej i zwiększenie wydzieliny pochwowej. Ponadto wykazano, że produkty te łagodzą swędzenie pochwy, otarcia oraz dyspareunię. Nawilżające żele dopochwowe zawierające polikarbofil wiążą się z komórkami nabłonka pochwy i utrzymują ich nawilżenie, co z kolei prowadzi do zwiększenia objętości płynu pochwowego, polepszenia wilgotności, rozciągliwości i przywrócenia naturalnego współczynnika pH.

Natłuszczające żele dopochwowe: zwykle stosowane w celu zmniejszenia podrażnienia i otarć podczas stosunku płciowego. Brak w tym wypadku danych wskazujących na trwałą poprawę nawilżenia pochwy.

W przypadku suchości w okresie pomenopauzalnym zabiegi te mogą okazać się niewystarczające. W takich przypadkach zaleca się stosowanie miejscowego lub ogólnego
leczenia hormonalnego.

Leczenie hormonalne: Systemowa hormonalna terapia zastępcza: tego rodzaju zabiegi mają na celu zapobieganie powstawaniu wielu objawów związanych z menopauzą:
uderzenia gorąca, zaburzenia snu, libido czy nastroju. Pomimo swoich zalet, terapia ta jest dla niektórych pacjentek niedostępna.

Miejscowa hormonalna terapia zastępcza: jej celem jest dostarczenie odpowiedniej ilości estrogenów koniecznych do przeciwdziałania zmianom zanikowym w miejscowych tkankach, a także złagodzenie objawów z tym związanych. Obecnie terapia ta może być stosowana na trzy sposoby: w postaci kremu estrogenowego, pierścienia dopochwowego z estrogenem i estrogenowej tabletki dopochwowej.

Do niedawna terapia hormonalna, zwłaszcza estrogenowa terapia zastępcza była uznawana za modelowy sposób leczenia suchości pochwy i dyspareuni. Kontrowersje dotyczące terapii estrogenowej związane z możliwym wzrostem ryzyka zachorowania na raka piersi spowodowały, że terapia ta ma złą prasę, co z  kolei doprowadziło do zmniejszenia jej zalecania i stosowania
w wielu krajach [Chlebowski et al., 2003]. Ponadto, w przypadku niektórych postaci vulvodyni (np. zespół zapalenia przedsionka sromu) wykazano, że, w  przypadku wielu pacjentek, poziom stężenia receptorów estrogenu gwałtownie spada do wartości bliskich zeru [Eva et al. 2003].

W  takiej sytuacji leczenie hormonalne może nie przynieść pożądanych skutków. W rezultacie coraz bardziej atrakcyjne stają się niehormonalne alternatywne metody leczenia, na przykład środki nawilżające.

Zabieg wstrzyknięcia preparatu DESIRIAL® to nowe, trwalsze rozwiązanie, które może być stosowane w połączeniu z wyżej wspomnianymi standardowo zalecanymi środkami nawilżającymi.